Για το “τύπωμα” της Ιρλανδίας
[άρθρο που εκλαϊκεύει τη διαδικασία «τυπώματος» χρήματος,
έχει διατηρηθεί ο ορθογραφία του συγγραφέα]
techiechan.com/ 28-1-2011
Το
ίντερνετ λατρεύει τις θεωρίες συνωμοσίας και θα είμαι ο τελευταίος που θα
γελάσει, διότι όπως είχε πει και ο Eco, η ιστορία είναι γεμάτη από συνωμοσίες.
Αλλά είναι εξίσου σημαντικό να μάθουμε να διαχωρίζουμε τον θόρυβο από την
είδηση, την προπαγάνδα από την αποκάλυψη.
Τις
τελευταίες μέρες λοιπόν έχει ξεκινήσει μια δραματική φήμη πως η ιρλανδία
τυπώνει χρήμα. Όλα μάλλον ξεκίνησαν από τον Independent
της ιρλανδίας που έγραψε ότι έπεσε ελαφρά το ποσό που έχουν δανειστεί οι ιρλανδικές τράπεζες από την Ευρωπαϊκή
Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ). Μιλάμε για δανεικά της τάξης των 132δις ευρώ, τη στιγμή που οι ελληνικές τράπεζες έχουν πάρει γύρω στα 95δις (το ποσό παίζει
εκεί τριγύρω ανάλογα με τον μήνα). Όμως η είδηση προχωρά ένα βήμα παραπέρα και
λέει πως η κεντρική τράπεζα της ιρλανδίας, έδωσε επιπλέον δάνεια
ύψους 51δις ευρώ στις τράπεζες. Κι αυτό έδωσε τροφή για πολλά σχόλια
(όπως το κλασικό κονσπιρασάκικο [συνομωσιολογικό] αλλά συμπαθές ZeroHedge).
Το γεγονός πως μια
κεντρική τράπεζα “τυπώνει” χρήμα (το χρήμα πια δεν τυπώνεται αλλά μάλλον
πληκτρολογείται σε λογαριασμούς),
σίγουρα δεν είναι είδηση. Όπως θα πούμε και παρακάτω, το “τύπωμα” είναι μια
δραστηριότητα στην οποία επιδίδονται εδώ και χρόνια πολύς κόσμος (και δεν εννοώ
κεντρικές τράπεζες). Στο παράδειγμά μας όμως, όταν η ΕΚΤ δίνει 95δις στις ελληνικές τράπεζες με ενέχυρο την εγγύηση
του ελληνικού δημοσίου, στην ουσία τυπώνει 95δις. Προσωρινά υποτίθεται μεν,
τα τυπώνει δε. Αυτό που χτύπησε στα λαμπάκια των απανταχού κονσπιρασάκιδων
είναι πως το τύπωμα αυτή τη φορά το ανέλαβε μια περιφεριακή
κεντρική τράπεζα [η Κεντρική Τράπεζα της Ιρλανδίας ] κι όχι η ΕΚΤ.
Με λίγα λόγια -έλεγαν- εάν αρχίσει η κάθε χώρα να τυπώνει ανεξέλεγκτα ευρώ,
τότε το ευρώ θα διαλυθεί σε μια κρίση απαξίας του χρήματος. Και το επιχείρημά
τους το επικύρωναν με τον αστερίσκο πως αυτό
που έκανε η κεντρική ιρλανδική τράπεζα δεν ήταν παράνομο, άρα κάθε περιφερειακή
κεντρική τράπεζα μπορεί να κάνει το ίδιο.
Γουτεμβέργιος ΑΕ
Ας
το πάρουμε όμως σίγα σιγά. Πράγματι η Ιρλανδία τύπωσε 51δις
ευρώ, δηλαδή περίπου το 25% του ΑΕΠ της.
[Μέχρι εδώ το άρθρο επιβεβαιώνει το τύπωμα
χρήματος από την Ιρλανδία που το αρνείται ή το αποκρύπτει η καταστημένη άποψη. Παρακάτω αναλύει εκλαϊκευμένα διάφορες άλλες
οικονομικές έννοιες ]
.
Είναι
αλήθεια επίσης πως η αύξηση της ποσότητας του χρήματος επηρεάζει τις τιμές.
Δηλαδή εάν σε μια οικονομία υπήρχαν μόνο 10 ευρώ και δέκα ίδια παπούτσια, είναι
προφανές πως το κάθε παπούτσι θα κόστιζε 1 ευρώ. Εάν στην ίδια οικονομία κάποια
στιγμή τυπώναμε άλλα 10 ευρώ, τότε, (και από τη στιγμή που δεν μπορείς να
αγοράσεις τίποτα άλλο) τα παπούτσια θα κόστιζαν 2 ευρώ το ένα.
Αυτά
μας λένε τα διάφορα γεράκια του πληθωρισμού και των νεοκλασικών που με τον
προφήτη Von Mises υπόσχονται την καταστροφή του κόσμου. Εκείνο που δεν μας λένε,
είναι πως η αύξηση της ποσότητας του χρήματος δεν είναι ένα φαινόμενο που
συμβαίνει τώρα μέσα στην κρίση. Σε όλη
τη δεκαετία του 2000, κάθε κλάδος του χρηματοπιστωτικού τομέα που σεβόταν τον
εαυτό του, τύπωνε χρήμα. Όταν μια
τράπεζα έχει 10 δικά της ευρώ και δανείζει 100, στην πραγματικότητα τυπώνει 90
ευρώ. Αυτό ονομάζεται και Fractional
Reserve Banking και το εξασκούν όλοι. Φυσικά αυτό το τύπωμα είναι θεωρητικά
προσωρινό (διότι όταν επιστραφούν όλα τα δάνεια, η τράπεζα θα έχει πάλι 10
ευρώ). Καθώς όμως τα δάνεια τείνουν να είναι μακροχρόνια, την ώρα που εκδίδει
μια τράπεζα ένα δάνειο, στην ουσία αυξάνει την ποσότητα του χρήματος σήμερα.
Το
ίδιο άρχισε να συμβαίνει και με μη τραπεζικούς παίκτες. Όταν μια επενδυτική τράπεζα επιτρέπεται να
αγοράζει μετοχές με μόχλευση 1/50 (με λίγα λόγια να διαθέτει στο ταμείο 1 ευρώ
για κάθε 50 που αγοράζει), κι αυτά τα χρήματα δεν τα δανείζεται από κάποιον,
στην ουσία τυπώνει χρήμα. Πάλι υποτίθεται προσωρινά, αλλά αυτό δεν αλλάζει
το γεγονός πως εκείνη τη στιγμή αυξάνεται η ποσότητα του χρήματος.
Εάν
δεν με πιστεύετε, μπορείτε να διαβάσετε τις δηλώσεις τρισέ όλα αυτά τα χρόνια, που περήφανος ανακοίνωνε ετήσιες αυξήσεις της ποσότητας
του χρήματος στην ευρωζώνη της τάξης το 15-17%.
Όμως
τω καιρώ εκείνο, το τύπωμα εκλαμβάνονταν ως ανάπτυξη και όλοι πανηγύριζαν, κι
αν εξαιρέσεις μερικούς γραφικούς, τα περισσότερα σημερινά γεράκια του
πληθωρισμού τύπου Άξελ Βέμπερ και Τρισέ σφύριζαν αδιάφορα. Πράγμα που
φαντάζομαι σας δημιουργεί και μια άλλη ερώτηση. Αφού τυπώναμε τόσο πολύ χρήμα τα καλά χρόνια, γιατί ο πληθωρισμός
ανέβαινε μόνο 2-3% κάθε χρόνο? Δεν θα έπρεπε -σύμφωνα με το παράδειγμα των
παπουτσιών- να ανεβαίνει ραγδαία?
Εδώ
λοιπόν βρίσκονται οι λαγοί στο καπέλο των τραπεζιτών.
Το κόλπο του γελωτοποιού
Επειδή
στην οικονομία μας δεν υπάρχουν μόνο παπούτσια, το απλουστευμένο παράδειγμα των
παπουτσιών, είναι στην ουσία παραπλανητικό. Πράγματι λοιπόν, 15 χρόνια τώρα τυπώνουμε άπειρο χρήμα, αλλά
παρόλαυτά δεν έχουμε πνιγεί από τις αυξήσεις των τιμών και την καταστροφή των
νομισμάτων. Γιατί?
Διότι αυτό το επιπλέον
χρήμα κατευθυνόταν σε αγαθά που είτε δεν μετριούνται, είτε έχουν ελάχιστο βάρος
στον πληθωρισμό. Και
εξηγούμαι. Όταν παίρνεις δάνεια για να
αγοράσεις μετοχές (το ονομάζουμε και μόχλευση), αυτή η επιπλέον ποσότητα
χρήματος που δημιουργείται πιέζει τις τιμές των μετοχών προς τα πάνω
(περισσότερα χαρτάκια κυνηγάνε τις ίδιες μετοχές). Αυτό όμως το ονομάζουμε άνοδο του χρηματιστηρίου κι όχι πληθωρισμό.
Όταν παίρνεις δάνεια για να αγοράσεις
σπίτια, αυτή η επιπλέον ποσότητα χρήματος αυξάνει τις τιμές των σπιτιών [πραγματικά οι τιμές των σπιτίων με τον υπερδανεισμό και με το ευρώ σε δύο χρόνια υπερδιπλασιάστηκαν]. Όμως
αυτή την αύξηση των τιμών δεν την ονομάζουμε πληθωρισμό, την ονομάζουμε
ανάπτυξη. Πιστεύετε πως ήταν τυχαίο το γεγονός πως ο τελευταίος φτωχο[ς],
μπορούσε να δανειστεί μόλις 2+2 χιλιάδες ευρώ από τις πιστωτικές για να
αγοράζει [καταναλωτικά προϊόντα] και την ίδια στιγμή μπορούσε να πάρει 200.000 ευρώ για να
αγοράσει σπίτι?
Δεν
θέλω να επεκταθώ για το πως αυτή η διαδικασία ήταν στην ουσία της μια
αναδιανομή του πλούτου, υπερ κάποιων ομάδων (φυσικά και των τραπεζών), αλλά
κρατήστε το στο μυαλό σας. Πάμε τώρα πίσω στα χρόνια της κρίσης. Θυμάστε όλα
αυτά τα δάνεια που φούσκωναν την ποσότητα του χρήματος τα καλά χρόνια? Τώρα με την κρίση συμβαίνει η αντίθετη
διαδικασία. Οι τράπεζες ζητάνε τα
δανεικά τους πίσω [που δεν τα είχαν στο ταμείο όταν τα δάνειζαν] , οι εταιρίες χρεοκοπούν και δεν πληρώνουν
τα δανεικά και με λίγα λόγια έχουμε μια
συρρίκνωση της ποσότητας του χρήματος που κυκλοφορεί στην οικονομία. Όταν ο
φτωχο[ς] του παραπάνω παραδείγματος δεν μπορεί να πληρώσει τις δόσεις του σπιτιού
των 200.000 ευρώ, τότε η τράπεζα το
κατάσχει και το βγάζει σε πλειστηριασμό. Επειδή όμως κανείς δεν θέλει πια
να δώσει 200.000 για αυτό το σπίτι το πουλάει
μόλις 100.000 . Ακριβώς αυτή τη στιγμή η τράπεζα χάνει 100.000 ευρώ και
ταυτόχρονα 100.000 ευρώ εξαφανίζονται από την οικονομία, με τον ίδιο μαγικό
τρόπο με τον οποίο δημιουργήθηκαν.
Αυτή η διαδικασία
ονομάζεται και αποπληθωρισμός και στην ουσία ρίχνει τις τιμές των προιόντων […] Θυμάστε τώρα που είπαμε παραπάνω
πως η τράπεζα από την κατάσχεση έχασε 100.000 ευρώ? Ε λοιπόν επειδή αυτά τα 100.000 ευρώ της είχε χρεωθεί στα
κιτάπια όταν εξέδιδε το δάνειο, τώρα είναι υποχρεωμένη να τα επιστρέψει για να
μηδενιστούν. Κι επειδή οι τραπεζίτες τα τελευταία χρόνια είναι κάτι τύποι
που πηγαίνουν μόνο σε γκαλά, φυσικά και δεν έχουν να δώσουν 100.000 ευρώ. Τι
γίνεται τότε? Στον φαντασιακό καπιταλιστικό κόσμο, η τράπεζα κηρύττει πτώχευση
αφού πρόκειται για μια αποτυχημένη επιχείρηση. Στον ιστορικό καπιταλισμό που
ζούμε όμως, έρχεται το κράτος και δίνει
στην τράπεζα 100.000 ευρώ. Που τα βρίσκει το κράτος? Ή τα δανείζετε, ή τα
τυπώνει. Συνήθως και τα δύο ταυτόχρονα.
Κουτί πρώτο: Δανεισμός.
Στην
πρώτη περίπτωση αυξάνεται το κρατικό
χρέος καθώς το κράτος εκδίδει ομόλογα. Η μεγάλη πλάκα εδώ, είναι πως το
κράτος εκδίδει ομόλογα τα οποία
αγοράζουν κάτι πλούσιοι τύποι και μετά
το κράτος πάει και τα δίνει στους ομολογιούχους των τραπεζών που είναι πολλές
φορές οι ίδιοι πλούσιοι τύποι. Άρα αυτοί οι πλούσιοι τύποι και δεν χάνουν τα χρήματα που είχαν επενδύσει
στην αποτυχημένη επένδυση που ονομάζουμε τράπεζα και κερδίζουν από το
επιτόκιο των κρατικών ομολόγων που οι ίδιοι αγοράζουν από την άλλη τσέπη τους.
Κουτί δεύτερο: Τύπωμα.
Στη
δεύτερη περίπτωση που μας ενδιαφέρει κιόλας, το κράτος λέει στην κεντρική τράπεζα να τυπώσει χρήματα και να τα δώσει
στις τράπεζες που διαθέτουν μεγάλες τρύπες από αυτά τα θαλασσοδάνεια. Αυτό
συμβαίνει 3 χρόνια τώρα, το μόνο που άλλαξε είναι πως προχθές αντί να τα
δώσει η ΕΚΤ, τα έδωσε η κεντρική τράπεζα της ιρλανδίας. Είναι αυτό
το τύπωμα πληθωριστικό? Όχι. Γιατί? Διότι όπως είπαμε και πριν, δεν έχει
σημασία πόσο τυπώνεις, σημασία έχει που πηγαίνει αυτό το φρεσκοτυπωμένο χρήμα.
Κι από τη στιγμή που πηγαίνει στις μαύρες τρύπες των τραπεζικών ζημιών,
εξαφανίζονται στο σχεδόν πουθενά.
Follow the money.
Μπερδευτήκατε.
Ας το κάνουμε ταληράκια με το αγαπημένο παράδειγμα του φτωχο[υ] μικροαστού. Ο
φτωχο[ς] αγόρασε ένα σπίτι δάνειο από την τράπεζα το 2004. Άρα το 2004
τυπώθηκαν 200.000 ευρώ για πάρτη του φτωχο[υ]. Ο φτωχο[ς] τα έδωσε στον
πρώην ιδιοκτήτη κι έτσι τα χρήματα άρχισαν να κυκλοφορούν στην οικονομία.
Επειδή όπως είπαμε όλα αυτά τα χρήματα πήγαιναν σε αγαθά με τα οποία δεν
ασχολείται ιδιαίτερα ο πληθωρισμός, ο πληθωρισμός αυξήθηκε ελάχιστα από τα
φλόκια που ξέφυγαν. […].
Πρέπει να θυμάστε όμως
πως αυτά τα φρεσκοτυπωμένα 200 χιλιάρικα άρχισαν να κυκλοφορούν στην αγορά το
2004. Άρα η αύξηση της ποσότητας του χρήματος συνέβη το 2004.
Ας
κάνουμε fast forward τώρα στο 2009. Ο φτωχο[ς] που αγόρασε το σπίτι το 2004,
χάνει τη δουλειά του και χάνει και το σπίτι. Η τράπεζα λοιπόν το κατάσχει, το
βγάζει στον πλειστηριασμό και παίρνει 100.000 ευρώ πίσω. Επειδή όμως η τράπεζα
το 2004 στα κιτάπια είχε γράψει “δάνεισα στον φτωχο[...] 200.000 ευρώ” και τώρα
πήρε πίσω από τον φτωχο[...] 100.000, χοντρικά πρέπει να βρει άλλα 100.000 για
να κλείσει τον λογαριασμό. Με λίγα λόγια η τράπεζα μάζεψε από την αγορά τα 100
από τα 200 χιλιάρικα που είχε τυπώσει το 2004 και μας περισσεύουν άλλα τόσα. Μαζεύοντας από την αγορά 100.000 στην
ουσία μείωσε την ποσότητα κυκλοφορίας του χρήματος κατά 100.000 για να κλείσει
τον λογαριασμό στα κιτάπια της. Τα υπόλοιπα 100.000 πρέπει να τα βάλει από την
τσέπη της η τράπεζα, κι έτσι το δάνειο θα κλείσει και τα 200.000 που είχαν
εμφανιστεί μαγικά στην αγορά το 2004, θα έκαναν τον κύκλο τους και θα
εξαφανίζονταν.
Επειδή
όμως οι τράπεζες και οι ιδιοκτήτες τους δεν θέλουν να πληρώσουν από την τσέπη
τους, βάζουν το κράτος και τους δίνει τα 100.000 που τους λείπουν, τυπώνοντας
τα. Όταν λοιπόν το κράτος τυπώνει 100.000 ευρώ για να κλείσει τα βιβλία της η
τράπεζα, αυτά τα 100.000 πηγαίνουν κατευθείαν στο λογαριασμό “δάνειο του φτωχο[υ]”
και εξαφανίζονται.
Τι
συμβαίνει με την ποσότητα του χρήματος?
Κανονικά
θα είχαμε:
+200 το
2004 από τον φτωχο[...],
-100 το
2009 από τον πλειστηριασμό
,
- 100
από την τσέπη της τράπεζας
=
0 .
Τι συνέβη όμως
τελικά?
+200
το 2004 από τον φτωχο[…],
-100
το 2009 από τον πλειστηριασμό,
+100
από το κράτος το 2010 που τα τύπωσε και ταυτόχρονα
-100 από το κράτος που τα έδωσε στην
τράπεζα να κλείσει τον λογαριασμό της
= 100
χιλιάδες ευρώ που βρίσκονται στην τσέπη της τράπεζα.
Τι συμβαίνει με τον πληθωρισμό?
Εξαρτάται αποκλειστικά όπως βλέπουμε από αυτόν που έχει τα επιπλέον 100.000 στην
τσέπη του, δηλαδή την τράπεζα. Όσο η τράπεζα είναι πιεσμένη από τις ζημιές
που καταγράφει από άλλους φτωχο[υς] και λοιπούς επιχειρηματίες στους οποίους
έδινε δάνεια το 2004, απλά χρησιμοποιεί
αυτά τα 100.000 για να κλείσει τρύπες. Όλος ο πληθωρισμός που ήταν να
συμβεί, συνέβη το 2004 που εκδόθηκε αυτό το χρήμα, όχι τώρα που προσπαθούν να
κλείσουν τις τρύπες που άνοιξε το τύπωμα του 2004. Το 2004 ο φτωχο[ς] αγόρασε [διάφορα καταναλωτικά προϊόντα]. Όχι σήμερα. Το 2004 έπαιξε
τα χρήματα στο χρηματιστήριο, όχι σήμερα.
Άρα
τα 50δις που τύπωσε η ιρλανδική κεντρική
τράπεζα προκειμένου να γλυτώσει τους μετόχους και τους ομολογιούχους των
τραπεζών στην ουσία δεν θα δουν ποτέ το φως της ημέρας. Θα πάνε να καλύψουν
τις παλιές αμαρτίες του πληθωρισμού που δημιουργήθηκε το 2004.
Τι θα γινόταν εάν η Ιρλανδική κεντρική
τράπεζα δεν τύπωνε χρήμα? Οι
τράπεζες θα έκλειναν, τα σπίτια και τα άλλα αγαθά που κατείχαν θα έβγαιναν όσο-όσο στο σφυρί, κι αυτό θα
πίεζε τις τιμές των σπιτιών και των άλλων αγαθών χαμηλότερα, στην ακριβώς
αντίστροφη διαδικασία του 2004. Πολλά αγαθά κυνηγάνε λιγότερα χρήματα. Άρα πέρα από το να σώσει τους τραπεζίτες, η
κεντρική τράπεζα της ιρλανδίας (και φυσικά η ΕΚΤ και η αμερικάνικη FED) απλά
φροντίζουν να μην πέσουν οι τιμές των αγαθών που εκτοξεύθηκαν την προηγούμενη
δεκαετία, διότι αυτό θα ισοδυναμούσε με πτώση του ΑΕΠ κι έτσι το παραμύθι
της καπιταλιστικής ανάπτυξης (ως βέλτιστη μέθοδος παραγωγής) που μας πουλάνε 30
χρόνια τώρα θα κατέρρεε.
Επιμύθιο με twist
[...]
Παραπάνω
είπαμε τι συμβαίνει όταν αυτό το τύπωμα
(που τελικά μένει στα χέρια των τραπεζιτών), είναι τόσο όσο χρειάζεται για να
καλύψει τις τεράστιες τρύπες που έχουν οι ζόμπι τράπεζές τους. Στην
περίπτωση της Ιρλανδίας, της Ισλανδίας της Ελλάδας, της Βρετανίας και μερικών
ακόμα χωρών, οι τρύπες είναι τόσο μεγάλες που παρά το γεγονός πως τυπώνεται όλο
και περισσότερο χρήμα αυτές δεν βουλώνουν. Στην Ιρλανδία μόνο από τον Αύγουστο
έχουν “τυπωθεί” 40δις (ΕΚΤ) + 50δις (Τράπεζα της Ιρλανδίας)= 90δις ολόκληρα
(συνολικά έχουν τυπώσει πάνω 180δις για την ιρλανδία), κι ακόμα οι τράπεζες
καταρρέουν. Στην Ελλάδα εάν θυμάστε, η
ΕΚΤ έχει τυπώσει ήδη 95 δις και κάθε 5-6 μήνες οι τραπεζίτες πηγαίνουν με το
χέρι απλωμένο για περισσότερα.
Τι
συμβαίνει όμως εάν οι τραπεζίτες, αντί να καλύψουν τις τρύπες με τα χρήματα που
πήραν, αποφασίσουν να τα ξοδέψουν αλλού? Κι ακόμα καλύτερα, τι θα συμβεί εάν αυτά τα τυπωμένα χρήματα τα
χρησιμοποιήσουν για να δημιουργήσουν οι ίδιοι ακόμα περισσότερο χρήμα (κι έτσι
να καλύψουν και τις τρύπες και να τους μείνουν και ρέστα για να παίζουν) ?
Για να απαντήσουμε σε αυτό δεν χρειάζεται να υποθέσουμε τίποτα. Χρειάζεται μόνο
να πάμε να δούμε τι κάνουν στις ΗΠΑ, όπου οι τραπεζίτες πήραν τα φρεσκοτυπωμένα
χρήματα κι άρχισαν να τα ξοδεύουν στο χρηματιστήριο (ναι έχει ανέβει από πέρσι
τον μάρτη, παρά το γεγονός πως η οικονομία πάει κατά διαόλου) και σε διάφορες
άλλες επενδύσεις καζίνο. Μάλιστα συνεχίζουν να “επενδύουν” με μόχλευση με λίγα
λόγια συνεχίζουν να δανείζονται για να ποντάρουν. Επειδή όμως γνωρίζουν πως οι
ΗΠΑ αυτή τη στιγμή δεν είναι καλό μέρος για να επενδύσεις, στην ουσία πάνε κι
αγοράζουν ό,τι άλλο κινείται στον κόσμο. Ξένα νομίσματα, ξένα σπίτια, ξένα
τρόφιμα, ξένο πετρέλαιο. Μια κατάσταση που είχα περιγράψει εδώ και η οποία
συνεχίζεται.
Άρα
εάν έρθει κάποιος πληθωρισμός, αυτός δεν θα είναι αποτέλεσμα του τυπώματος των
κρατών, αλλά του τυπώματος των μη κρατικών τραπεζών που θα ποντάρουν τα άλογα
τους σε διάφορα αγαθά. Κι έτσι το σύνθημα σοσιαλισμός των πλουσίων γίνεται
ακόμα πιο επίκαιρο.
Γενικό
συμπέρασμα για να κάνουμε λογαριασμό: Όταν
μια κεντρική τράπεζα τυπώνει χρήμα, δεν έχει σημασία να κοιτάμε μόνο πόσο χρήμα
τυπώνει, αλλά κυρίως το που θα πάει αυτό το χρήμα. Αυτό
καθορίζει το εάν θα υπάρξει πληθωρισμός και πόσο καταστροφικός θα είναι αυτός
για τους απλούς ανθρώπους (διότι ναι, υπάρχει και μη καταστροφικός πληθωρισμός,
αλλά αυτό σε ένα άλλο επεισόδιο).
Πόρισμα
του συμπεράσματος: Δεν υπάρχει ελεύθερη
αγορά και ποτέ δεν υπήρξε στην ιστορία. Οι ροές του χρήματος, η ποσότητα, ο
πληθωρισμός τα αγαθά και οι κανόνες του παιχνιδιού θέτονται και επηρεάζονται
από αυτόν που κατέχει το δικαίωμα να τους φτιάχνει, […]
